Saladin je bio veliki vladar na Bliskom istoku, a posebno se istakao u borbama protiv krstaša. Njegova pobjeda u Bici kod Hatina je svojevrsni “Staljingrad” čitave te serije konflikata, ali je od srednjeg vijeka naovamo zaboravljen. To se promjenilo tek u poslednja dva stoljeća
Saladin je vjerovatno najpoznatiji muslimanski vladar u historiji, uz Haruna el-Rašida i Sulejmana Veličanstvenog. Ali čak i u tom suženom spisku, Saladin se izdvaja zbog svoje uloge tokom Krstaških ratova i fame koja se oko njegovog viteštva stvorila.
Rođen je u kurdskoj porodici 1137. godine, u Tikritu, u kojem će mnogo stoljeća kasnije na svijet doći i Sadam Husein, bivši predsjednik Iraka (zapravo, ovaj potonji će se roditi u jednom selu nedaleko od tog grada, koji se danas nalazi u pokrajini koja nosi ime upravo po Saladinu).
Taj prostor je tada bio pod kontrolom Seldžuka, tačnije porodice Zengid koja je vladala Sirijom, za koje je radio njegov ujak Širku; Nur ad-Din, emir Damaska i Alepa, šalje obojicu u fatimidski Egipat, gdje se Saladin brzo penje uz lestvicu moći zahvaljujući svojoj inteligenciji, sposobnostima i bliskosti sa kalifom el-Adidom, a posebno zahvaljujući vojnim uspjesima protiv krstaša.
Širku je postao vezir, a kada je umro 1169. godine kalif el-Adid imenuje za njegovog nasljednika upravo Saladina, što je bilo neobično ne samo zbog njegove mladosti već i zbog činjenice da je bio sunit u šiitskom kalifatu.
Međutim, tokom svog mandata, kao ortodoksni sunita koji uopće nije mirisao šiite i koji je vjerovao u obnovu čiste vjere, Saladin je podrivao fatimidske ustanove. Čim je el-Adid preselio na ahiret 1171. godine odmah je zgrabio uzde vlasti i preorijentirao državu ka sunitskom Abasidskom kalifatu u Bagdadu.
Narednih godina je ratovao protiv krstaša u Palestini, osvojio je Jemen i ugušio sve pro-fatimidske pobune u Gornjem Egiptu (koji je južno). 1174. godine pokrenuo je pohod na Siriju, mirno se ušetao u Damask, te osvojio Hamu i Homs, čime je došao u sukob sa svojim bivšim gospodarima iz kuće Zengid, koji su zvanično vladali tim dijelom Bliskom istoka.
Porazio ih je u Bici kod rogova Hame i bio proglašen za sultana Egipta i Sirije od strane abasidskog kalifa el-Mustadija.
Zatim je krenuo u dalja osvajanja po sjevernoj Siriji i Gornjoj Mesopotamiji, usput izbjegavši dva atentata koja su pokušali asasini (šiitska izmaelitska sekta koja se proslavila asimetričnim ratovanjem, ubijanjem glavešina svojih neprijatelja, uglavnom tvrdokornih sunita; među njihovim najpoznatijim žrtvama bili su abasidski kalif el-Mustaršid, seldžučki veliki vezir Nizam el Mulk i Konrad Monferatski, kralj Jerusalima).
Napokon se vratio u Egipat 1177. godine da bi riješio probleme koji su se nagomilali u njegovom odsustvu, ali ga nije držalo mjesto: sanjao je o ujedinjenom muslimanskom svijetu koji će uništiti krstaške osvajače. Već pet godina kasnije vidimo ga u konačno osvojenom Alepu, ali uprkos svemu što je pokušao nikada nije osvojio zengidsku prijestonicu Mosul.
1187. godine njegova armija tuče krstaše u odlučujućoj Bici kod Hatina, za koju se može reći da je zacementirala muslimansku vladu nad prostorom Levanta. Premda je to bio tek Drugi krstaški rat, i premda će ih biti još mnogo nakon toga (u Trećem će se igrati čuvenih ratnih igara s engleskim kraljem Ričardom Lavljim Srcem), stiče se dijam da je ovaj boj svojevrsni “Staljingrad” što se ove serije srednjovekovnih sukoba tiče.
Uostalom, nakon toga Saladin je već oktobra te godine “osvojio” Jerusalim (grad se predao, otud navodnici), čime se okončala 88 godina duga krstaška vladavina nad Svetim gradom; Kraljevina Jerusalim će nastaviti da postoji do kraja narednog stoljeća, ali samo na uskom obalskom pojasu (doduše, bez borbe će povratiti Jerusalim 1229. pa ga opet izgubiti petnaest godina docnije).
Elem, samo šest godina nakon što se (vjerovatno) pomolio u džamiji el-Aksi, sultan Saladin je u Damasku preselio od groznice, i sahranjen je u turbetu pri Umejadskoj džamiji.
U trenutku svoje smrti, sve što je imao od imovine bio je jedan zlatnik i četrdeset srebrnjaka, nedovoljno da se plate troškovi sahrane; naravno, njegovi potomci su je platili (Saladin je uspostavio dinastiju Ajubida koja će vladati tim prostorima u narednih 70 godina), ali to nije poenta.
Poenta je da je svu svoju svojinu podijelio sirotinji, iako je običaj da muškarac obezbjedi novac za svoj pogreb kako ne bi time opteretio porodicu.
Jedna anegdota iz aprila 1191. godine lepo ilustruje kakav je bio Saladin. Naime, jednoj franačkoj ženi u Palestini ukradena je tromjesečna beba i prodata na pijaci. Franci su je savjetovali da se obrati direktno Saladinu, koji ju je ne samo saslušao već je svojim novcem otkupio bebu i vratio je majci; dok su svi prisutni plakali zajedno s njom, sultan je naredio da joj se da konj da može da se vrati u kršćanski logor.
Zbog svog viteštva i darežljivosti, krstaši su ga jako cijenili uprkos tome što im je bio neprijatelj, a posebno se tu ističe pomenuti Ričard.
Zanimljivo, nakon srednjeg vijeka on je jednostavno utonuo u zaborav, ne samo kod nas nego i kod muslimana, ali je interesovanje za njega probuđeno zahvaljujući Gotholdu Lesingu i Volteru Skotu, tako da je vremenom stekao visoku reputaciju.
Interesovanje na Bliskom istoku je probuđeno zahvaljujući posjeti njemačkog cara Vilhelma II Saladinovom turbetu u Damasku 1898. godine (navodno je njegov otac darovao mermerni sarkofag u prethodnoj generaciji), nakon čega su začuđeni Arapi – stvorili novu sliku muslimanskog heroja koji se bori protiv Zapada, ignorišući njegovu kurdsku narodnost.
Saladinov orao je tako postao heraldički simbol panarapskog nacionalizma, i može se vidjeti na grbovima Egipta, Iraka i Palestine.
Tako je Salah ad-Din, umjesto da bude ideal vladara u ophođenju prema svojim podanicima, postao oruđe geopolitičkih igara. I to je potpuno razumljivo.
(O. Š.)
